Eπιζωγραφίσεις - Μια Αυθαίρετη επέμβαση

 

Eπιζωγραφίσεις - Μια Αυθαίρετη επέμβαση

   Οι επιζωγραφίσεις στα ζωγραφικά έργα και ιδίως στις  φορητές Εικόνες και σπανιότερα σε πίνακες ζωγραφικής είναι μια αυθαίρετη επέμβαση η οποία γίνεται καθαρά για αισθητικούς λόγους. Όσον αφορά τις εικόνες, λόγω της εκτεταμένης λατρευτικής χρήσης τους μέσα στην εκκλησία, είναι επιρρεπείς σε πολλαπλούς παράγοντες φθοράς, και απο την άλλη οφείλουν να βρίσκονται σε ευπρεπή  κατάσταση, δεδομένης της «λατρευτικής» τους ιδιότητας. Για τους λόγους αυτούς και είτε για οικονομική ελάφρυνση, είτε απο άγνοια τον αρμόδιων φορέων δέχονται τέτοιου είδους επεμβάσεις με σκοπό τον «καλλωπισμό» τους, κυρίως απο «ανειδίκευτα» και αναρμόδια, δυστυχώς άτομα, τα οποία λόγω κάποιας παρεμφερούς ιδιότητάς τους ή τεχνικής γνώσης τους αναλαμβάνουνε τον «καλλωπισμό» αυτόν.

   Τα άτομα αυτά στην προσπάθειά τους να «καθαρίσουν» αρχικά τα έργα ή τις Εικόνες, ώστε αυτά να «λάμψουνε», (όπως συνηθίζουν να χαρακτηρίζουν την αυθαίρετη αυτή επέμβαση), προκαλούνε καταστροφές στα σχέδια και τα χρώματα των Εικόνων και των ζωγραφικών έργων. Στη συνέχεια, προκειμένου να καλύψουνε τις φθορές αυτές, επικαλύπτουν οτιδήποτε αυθεντικό απέμεινε στο έργο  με μια νέα ζωγραφική δίνοντας τη δική τους αυθαίρετη παραχαρακτική πινελιά πάνω στα έργα. Με τον τρόπο αυτό πρώτα απ’ όλα, αλλοιώνουν την αυθεντικότητα και την ιστορικότητα τους, τη σύνθεση, το σχέδιο, τα χρώματα κ.λπ. Σε κάποιες περιπτώσεις, επίσης, ιδίως σε παλαιότερα χρόνια, επαναζωγραφίζανε την εκάστοτε Εικόνα ή το έργο με ένα εντελώς νέο αγιογραφικό ή ζωγραφικό θέμα. Στις καλύτερες, βέβαια, περιπτώσεις, είτε οι φθορές θα είναι μικρής έκτασης, είτε θα επιζωγραφίζουνε πάνω απο το σκουρόχρωμο και πολλές φορές, «μαύρο» βερνίκι του έργου, χωρίς να έχουνε προχωρήσει στον αυθαίρετο και καταστροφικό «καθαρισμό». Η «διόρθωσή» τους , όπως συνηθίζουνε να αποκαλούνε τις αυθαίρετες αυτές επεμβάσεις, είναι το να  καλύψουνε μερικώς ή ολοκληρωτικά το έργο ή την Εικόνα. Σπανιότερα και ιδίως σε αρκετά παλαιότερες εποχές, μπορούμε να συναντήσουμε την προσθήκη  νέας προετοιμασίας «στόκου» επάνω στην παλαιά εικόνα και την εκ νέου αγιογράφηση της. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως, ό νέος «αυθαίρετος ζωγράφος», «πατάει» πάνω στο σχέδιο της αυθεντικής εικόνας με σκοπό να τη «διορθώσει». Έτσι αυθαιρετώντας και παραχαράζοντας το κειμήλιο, καλύπτει τη ζωγραφική επιφάνεια με τα νέα σχέδια και χρώματα, καθώς προσπαθεί να μιμηθεί  τα ήδη υπάρχοντα, χωρίς όμως να ανταποκρίνονται σε καμία περίπτωση στα αυθεντικά. Το αποτέλεσμα είναι η παραβίαση και αλλοίωση της αυθεντικότητας και της ιστορικότητας της Εικόνας ή του ζωγραφικού έργου.

  Διακρίνουμε δύο βασικές περιπτώσεις επιζωγράφισης: με την απευθείας προσθήκη χρώματος και με την παρεμβολή προετοιμασίας. Θα μπορούσαμε επίσης να συναντήσουμε αρκετά συχνά τμηματικές επιχρωματίσεις, οι οποίες επικαλύπτουν τα

αυθεντικά χρώματα και σχέδια.

   Πως  εντοπίζονται  όμως  οι  Επιζωγραφίσεις ;

  Ο εντοπισμός των επιζωγραφίσεων γίνεται αρχικά με οπτική παρατήρηση και «ψηλάφηση» του έργου για την ανεύρεση τυχόν  ανωμαλιών στη ζωγραφική  επιφάνεια, διαφορές στην υφή ή ενδείξεις μέσα από απώλειες για την ύπαρξη και άλλων ζωγραφικών στρωμάτων. Οι παρατηρήσεις γίνονται πιο ξεκάθαρες με τη χρήση εφαπτομενικού φωτισμού. Η πολυετής εμπειρία ενός ειδικού Συντηρητή μπορεί να

αναγνώσει σχεδόν άμεσα την ύπαρξη των επιζωγραφίσεων.
 
  Το επόμενο στάδιο είναι η χρήση οπτικών και ραδιοχημικών μεθόδων για την ορθότερη ανάγνωση των επιζωγραφίσεων.

Οι μη καταστρεπτικές μέθοδοι που πραγματοποιούνται  είναι :

 

• Υπεριώδης ακτινοβολία φθορισμού
• Υπέρυθρη φωτογράφιση
• Ακτινογραφία (Ακτίνες Χ)
  
  

·        Στην υπεριώδη ακτινοβολία φθορισμού παρατηρούμε τις επιζωγραφίσεις και επιχρωματίσεις επιφανειακά, καθώς τα βερνίκια έχουν την τάση να φθορίζουν, ενώ το καθαρό χρώμα όχι. Να αναφερθεί ότι η μέθοδος αυτή δεν έχει χρησιμότητα όταν υπάρχει υπερκείμενο στρώμα βερνικιού.

 

·        Η υπέρυθρη φωτογράφιση διεισδύει μέσα από τις χρωστικές, δίνοντας έτσι περισσότερα στοιχεία για το βάθος της ζωγραφικής και αποκαλύπτοντας σε κάποιες περιπτώσεις στοιχεία για τις επιζωγραφίσεις.

 

·        Η διεισδυτικότερη, όμως και η αποτελεσματικότερη κύρια μέθοδος είναι αυτή της ακτινογραφίας, όπου οι ακτίνες Χ (Rödgen) προβάλλουν τα στοιχεία της εικόνας σε όλο το βάθος της. Αυτό γίνεται γιατί τα  στοιχεία με μεγάλο ΜΒ (μοριακό βάρος), όπως τα μέταλλα, εμφανίζουν μεγάλη απορρόφηση, επομένως εμφανίζονται ή γράφουνε ως λευκά. Έτσι ανάλογα τις χρωστικές έχουμε μια ασπρόμαυρη εικόνα. Σημαντικό είναι να διακρίνουμε τις διαφορές μεταξύ της αυθεντικής Εικόνας ή του έργου στα σημεία των επιζωγραφίσεων. Για το λόγο αυτό ένας έμπειρος Συντηρητής μπορεί να αναγνώσει τα αποτελέσματα μιας ακτινογραφίας.

    Τι γίνετε στην περίπτωση ενός ολικά ή μερικά 

επιζωγραφισμένου  Ζωγραφικού Έργου ή Εικόνας ; 

  Η αφαίρεση των επιζωγραφίσεων δεν μπορεί να γίνει απο τον οποιοδήποτε, και κυρίως απο άτομα χωρίς εμπειρία, ακόμα και Συντηρητών. Ο αποπειραθείς δηλαδή είτε θα σώσει το έργο ή την Εικόνα είτε θα το καταστρέψει. Η πολυετής εμπειρία στην αντιμετώπιση αυτών των περιπτώσεων είναι απαραίτητη. Δυστυχώς, δεν μπορεί κάποιος ο οποίος δεν είναι ΄΄εμπειρος΄΄ συντηρητής να μπορέσει να αντιληφθεί τις οποιεσδήποτε φθορές που έχουν προκληθεί στις επεμβάσεις αυτές.  Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η επιστημονική μελέτη μιας τέτοιας επέμβασης, οι απαραίτητες χρωματικές αναλύσεις ευαισθησίας των χρωμάτων καθώς και η επιτακτική ανάγκη ακτινογράφησης του έργου ή της Εικόνας αλλά και άλλων οπτικών μεθόδων, προκειμένου να διαπιστωθούν, αφ’ενός ο βαθμός  επιζωγράφισης, και  ο βαθμός διατήρησης της αυθεντικής ζωγραφικής, αφ’ ετέρου . Αν το έργο ή η Εικόνα είναι ολικά επιζωγραφισμένα, η απόφαση της αφαίρεσης και της αποκαλύψεώς τους δεν είναι ένα απλό ζήτημα. Προυποθέτει την ολοκληρωτική και αποκλειστική ευθύνη που έχει ο υπεύθυνος Συντηρητής , καθ’ όλη την πορεία των εργασιών του καθαρισμού του καθώς και μετά την ολοκλήρωση του έργου για το πώς αυτό θα αποκαλυφθεί και θα διατηρηθεί για τις επόμενες γενεές. Δεν αναφέρομαι, βέβαια, στην αισθητική τελική παρουσίασή του αλλά στον βαθμό των φθορών που ενδέχεται να γίνουνε απο την παραμικρή απροσεξία, αμέλεια ή έλλειψη εμπειρίας. Αυτές αφορούν, εκτός απο τη ζωγραφική αλλοίωσή του, και άλλες μελλοντικές βλάβες και φθορές που μπορούν να προκληθούν στο έργο με τη χρήση ακατάλληλων υλικών και μεθόδων, οποίες κατά την παράδοσή του δεν μπορούνε να γίνουνε αντιληπτές.

  Χρειάζεται όλοι μας να έχουμε σεβασμό και πλήρη συνείδηση όταν ως αρμόδιοι αναθέτουμε τη Συντήρηση των Εικόνων ή των έργων τέχνης προς Συντήρηση ή «καλλωπισμό». Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες γνώσεις για να αναθέσουμε μια τέτοια επέμβαση σε κάποιον ειδικό Συντηρητή. Απλά σεβασμός και αγάπη για τα έργα , τις Εικόνες και τα Ιερά Κειμήλια των προγόνων μας. Ο Συντηρητής που θα διεκπαιρεώσει ένα τέτοιο έργο αρκεί να έχει τις ορθές γνώσεις και την εμπειρία, ώστε να αποφευχθούνε τραγικά και μη αναστρέψιμα λάθη στα Ιερά μας Κειμήλια , τα οποία έφτασαν στα χέρια μας περνώντας μέσα απο πολέμους και κάθε είδους  ανθρώπινες και μη καταστροφές.  Αν δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι υπεύθυνο και καλύτερο προς αυτά, είναι καλύτερο και πιο υπεύθυνο να τα τοποθετήσουμε σε έναν ασφαλή χώρο παραμονής τους (κατόπιν υποδείξεως κάποιου ειδικού Συντηρητή) μέχρι να έρθει ο κατάλληλος χρόνος και οι άνθρωποι που θα αναλάβουνε τη σωστή, υπεύθυνη ολοκληρωτική και μόνιμη θεραπεία του έργου. Αυτή, η οποία θα αποτελέσει και την εγγύηση συνέχισης της ζωής του. Έτσι, διαμέσου της ορθής και συνειδητής Συντήρησης και Διατήρησης τους, θα μπορέσουμε να γίνουμε οι συντελεστές ώστε να διασφαλίσουμε για τα  Ιερά Κειμήλια των προγόνων μας ένα ασφαλές και διαχρονικό πέρασμά τους μέσα στο Χρόνο.